«Οὐκ ἦσθα μοι πόσις ποτ’ οὐδ’ εἶ»: Η Μήδεια και ο ψυχικός μηδένισμός του Άλλου

Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση

Στην τραγωδία Μήδεια του Ευριπίδη, υπάρχει μία φράση που συμπυκνώνει το απόλυτο συναισθηματικό ρήγμα:

«οὐκ ἦσθα μοι πόσις ποτ’ οὐδ’ εἶ» (στ. 492)«Δεν ήσουν ποτέ άντρας μου, ούτε είσαι τώρα.»

Η Μήδεια, προδομένη από τον Ιάσονα, δεν επιλέγει να τον κατηγορήσει μόνο για την εγκατάλειψή του· τον διαγράφει ψυχικά, ακυρώνει όλο το κοινό τους παρελθόν. Αν δεν είναι «τώρα» δίπλα της, τότε δεν υπήρξε ποτέ. Αυτή η φράση δεν είναι απλώς ποιητική – είναι μία κραυγή ψυχικής αποσύνδεσης, που αν τη δούμε μέσα από το πρίσμα της ψυχανάλυσης, αποκαλύπτει πολύπλοκους μηχανισμούς άμυνας, πένθους και τραύματος.

Η προδοσία ως ακύρωση του Υποκειμένου

Ο Ιάσονας, επιλέγοντας να εγκαταλείψει τη Μήδεια για μια νέα ένωση με την κόρη του Κρέοντα, δεν την προδίδει μόνο ερωτικά – την μηδενίζει υπαρξιακά. Την αποκόπτει από την ταυτότητά της ως γυναίκας, μητέρας, συζύγου, ξένης που εγκατέλειψε πατρίδα για χάρη του. Η απώλεια αυτή βιώνεται από τη Μήδεια όχι ως απλό πένθος, αλλά ως διάλυση του εαυτού, που την οδηγεί σε μια ακραία ψυχική άμυνα: στην άρνηση της ίδιας της σχέσης.

Ο ψυχικός μηδενισμός του Άλλου ως άρνηση της μεταβίβασης

Σε ψυχαναλυτικούς όρους, ο ψυχικός μηδενισμός του Άλλου συμβαίνει όταν το Εγώ, αδυνατώντας να μεταβολίσει την απώλεια, επιλέγει την ακύρωση του Άλλου ως υποκειμένου. Δεν πρόκειται για απλή εκδίκηση· πρόκειται για άρνηση της σχέσης. Η Μήδεια δεν σκοτώνει μόνο τα παιδιά της – σκοτώνει την αναπαράσταση του Ιάσονα μέσα της. Μέσα από την καταστροφή των παιδιών, επιχειρεί να καταστρέψει το συμβολικό ίχνος του Ιάσονα μέσα στον ψυχικό της κόσμο.

Η Μήδεια ως μεταφορά για την ακραία ρήξη

Η τραγική ηρωίδα γίνεται σύμβολο της απόλυτης ρήξης με τον Άλλο, αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό της. Δεν αντέχει να υπάρχει ως το αντικείμενο που απορρίφθηκε. Επιλέγει, λοιπόν, τον δρόμο της μηδενιστικής παντοδυναμίας: αν δεν μπορώ να είμαι για σένα κάτι, θα φροντίσω να μην υπάρχει τίποτα.

🔻 Ναρκισσιστικός τραυματισμός και ακύρωση του αντικειμένου

Σύμφωνα με τον Heinz Kohut, ένας ναρκισσιστικός τραυματισμός συμβαίνει όταν το σημαντικό «Άλλο» αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στην ανάγκη για επιβεβαίωση και σύνδεση. Η Μήδεια έχει επενδύσει πλήρως στον Ιάσονα – όχι μόνο ως σύζυγο, αλλά ως φορέα της ταυτότητάς της. Όταν αυτός την προδίδει, δεν μπορεί να αντέξει την απογοήτευση. Έτσι, χρησιμοποιεί έναν πρωτογενή μηχανισμό άμυνας: Αν δεν είσαι τώρα μαζί μου, δεν υπήρξες ποτέ.

Η φράση της αντικατοπτρίζει μια πλήρη ακύρωση του αντικειμένου, ώστε να διατηρηθεί η συνοχή του ψυχικού Εγώ.

🔻 Splitting: απόλυτη αγάπη ή απόλυτη απαξίωση

Η Μήδεια σκέφτεται με δυαδικό τρόπο – είτε ο Ιάσονας είναι ολοκληρωτικά δικός της, είτε δεν υπήρξε ποτέ. Αυτή η σκέψη παραπέμπει στον μηχανισμό του splitting, που συναντάται συχνά σε δομές με οριακά χαρακτηριστικά (Kernberg), όπου το αντικείμενο είναι είτε απόλυτα καλό είτε απόλυτα κακό, χωρίς δυνατότητα σύνθεσης. Η Μήδεια δεν μπορεί να ενσωματώσει την αμφιθυμία του Άλλου. Αν την πλήγωσε, πρέπει να μηδενιστεί.

🔻 Η φράση ως απόσπαση από το τραυματικό

Στο ψυχοτραυματικό μοντέλο (Judith Herman, Janina Fisher), το άτομο που βιώνει προδοσία ή εγκατάλειψη, συχνά «παγώνει» τη μνήμη και αποσυνδέεται από την εμπειρία. Η Μήδεια δεν μπορεί να πενθήσει την απώλεια· άρα διαγράφει τον Ιάσονα. Η φράση «οὐκ ἦσθα ποτ’» είναι μια μορφή αποσυνδετικής άρνησης: η ψυχή της αρνείται να αγγίξει το τραύμα, γιατί δεν το αντέχει.

🔻 Η απώλεια του Άλλου ως κατάρρευση του Εγώ

Ο Winnicott και ο Bowlby θα έβλεπαν εδώ την κατάρρευση μιας ενδοβολής-στήριγμα. Ο Ιάσονας είναι το υποκείμενο στο οποίο η Μήδεια έχει στηρίξει την ύπαρξή της. Όταν αυτός φεύγει, εκείνη βιώνει διάλυση ταυτότητας. Ο Bowlby θα μιλούσε για αποδιοργανωμένο δεσμό: η Μήδεια δεν μπορεί να στραφεί στον Ιάσονα για στήριξη, γιατί εκείνος είναι πηγή του τραύματος.

🔻 Η αδυναμία πένθους και η καταστροφή του αντικειμένου

Σύμφωνα με τη Melanie Klein, το πένθος απαιτεί την ψυχική ωριμότητα να αντέξεις πως ο Άλλος είναι και καλός και κακός. Η Μήδεια αυτό δεν το αντέχει. Αντί να πενθήσει, καταστρέφει. Αντί να πενθήσει, εκδικείται. Η φράση της δεν είναι λογική· είναι πρωτογενής κραυγή, μια ψυχική κίνηση που προσπαθεί να ανασυγκροτήσει το Εγώ μέσα από τον μηδενισμό.

🧠 Κλινικά παραδείγματα

Στην ψυχοθεραπεία, παρόμοιες φράσεις εμφανίζονται σε άτομα με ιστορικό συναισθηματικής εγκατάλειψης:

• «Ό,τι ζήσαμε ήταν ψέμα.»

• «Δεν τον ήξερα ποτέ.»

• «Ήταν άλλος άνθρωπος.»

Αυτές οι απόλυτες δηλώσεις είναι μηχανισμοί άμυνας απέναντι στον πόνο της διάψευσης. Δεν σημαίνουν έλλειψη συναισθήματος – αντίθετα, φανερώνουν συναισθηματική υπερχείλιση που δεν μπορεί να επεξεργαστεί το τραύμα με λόγο και σκέψη.

✍️ Συμπερασματικά

Η φράση της Μήδειας «οὐκ ἦσθα μοι πόσις ποτ’ οὐδ’ εἶ» δεν είναι απλώς κατηγορία. Είναι η έκφραση μιας ψυχής που δεν αντέχει την απώλεια του Άλλου. Είναι η προσπάθεια να σωθεί από την κατάρρευση μέσω της ψυχικής διαγραφής. Είναι το τραύμα που δεν μπορεί να γίνει αφήγηση – και παίρνει μορφή πράξης.

📣 Εσύ τι νιώθεις διαβάζοντας αυτά τα λόγια;

Έχεις βρεθεί ποτέ σε μια συναισθηματική κατάσταση όπου η άρνηση φάνταζε μονόδρομος;

Πώς πιστεύεις ότι μπορεί να θεραπευτεί ένας τέτοιος ψυχικός μηχανισμός;

💬 Μοιράσου τις σκέψεις σου στα σχόλια.

📩 Ή αν θέλεις, μπορείς να μου στείλεις προσωπικά μήνυμα — το blog είναι χώρος έκφρασης και διαλόγου.

📚 Βιβλιογραφία

• Ευριπίδης, Μήδεια. (Μετάφραση: Φ. Βώκος ή Γ. Χειμωνάς)

• Kohut, H. (1971). The Analysis of the Self. University of Chicago Press.

• Kernberg, O. (1975). Borderline Conditions and Pathological Narcissism.

• Herman, J. (1992). Trauma and Recovery. Basic Books.

• Fisher, J. (2017). Healing the Fragmented Selves of Trauma Survivors.

• Klein, M. (1940). Mourning and its Relation to Manic-Depressive States.

• Winnicott, D.W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment.

• Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development.

• Lacan, J. (1977). Écrits: A Selection. Routledge.

• Kristeva, J. (1982). Powers of Horror: An Essay on Abjection.

• Green, A. (1993). On Private Madness.